Κατά τη διάρκεια της Κρητικής επανάστασης, το 1866, στη μονή ηγούμενος ανέλαβε ο Μελχισεδέκ Βαρδιάμπασης(ο Μελέτιος ήταν πλέον πολύ ηλικιωμένος και είχε αρχίσει να αναλαμβάνει τη διοίκηση της μονής ο Μελχισεδέκ Βαρδιάμπασης (επίσης ισχυρή προσωπικότητα), η μονή συμμετείχε ενεργά με δική της επαναστατική οργάνωση, προετοιμασμένη πολύ καιρό πριν. Μετά τη μάχη της Τυλίσσου(15 Ιανουαρίου 1866), της οποίας το μεγαλύτερο μέρος ήταν μετόχι της γειτονικής μονής Χαλέπας, και όπου ο τουρκικός στρατός έπαθε αληθινή πανωλεθρία με 600 νεκρούς, ο Ρεσέτ Πασάς πέρασε από το Βώσακο και τη Χαλέπα και κατάστρεψε τα μοναστήρια, για άλλη μια φορά, αναζητώντας το Μελχισεδέκ.
Το 1866 ο Βώσακος φιλοξένησε τον Έλληνα συνταγματάρχη Πάνο Κορωναίο που είχε και το γενικό πρόσταγμα των επιχειρήσεων. Το 1867 ο Βώσακος φιλοξένησε τους Μανιάτες εθελοντές που αποβιβάστηκαν στα Καλά χωράφια και πήραν μέρος στην επανάσταση. Το 1868 οι μονές Βωσάκου και Αττάλης(Μπαλί) προμήθευαν με τρόφιμα γυναικόπαιδα που περίμεναν πλοία που θα τους μετέφεραν στην ελεύθερη Ελλάδα. Το Μπαλί είχε γίνει σημείο εισόδου εθελοντών απ' όλη την Ελλάδα και σημείο φυγής αμάχων από την Κρήτη. { Περισσότερα για την επανάσταση του 1866 στο Μπαλί και τον ηγούμενο της Μονής Αττάλης στο site:
αρχείο Παπουτσάκης^Μπαλί^1866 }
η μονή Χαλέπας, μετόχι του Βωσάκου
Μετά το 1866 η γειτονική μονή Χαλέπας άρχισε να έχει, για άλλη μια φορά, τεράστια προβλήματα οικονομικά, να βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού και να φιλοξενεί μόνο τρεις μοναχούς και οκτώ κοσμικούς, εργάτες της μονής, δεν επιτρέπονταν δηλαδή ούτε η εκλογή ηγουμένου. Ο Μελχισεδέκ ανέλαβε ως επιστάτης, τη διαχείριση της μονής Χαλέπας η οποία ξανάγινε μετόχι του Βωσάκου, περίπου το 1874.
ο Μελχισεδέκ αντίθετος με το θεσμό της Δημογεροντίας
Εκείνη την περόδο, η "τοπική Δημογεροντία" ανέλαβε τη διαχείριση της μοναστηριακής περιουσίας. Αυτό εξάλλου συνέβαινε σε όλη την Κρήτη, για να διαχειριστούν καλύτερα τα μοναστηριακά πράγματα και να ελέγχουν τη διάθεση μέρους των μοναστηριακών εισοδημάτων υπέρ της λαϊκής παιδείας. Ο Μελχισεδέκ δε συμφώνησε ποτέ με το νέο θεσμό της δημογεροντίας και τη διαχείριση από αυτήν των μοναστηριακών πραγμάτων. Έτσι ξεκίνησε έναν αγώνα για επιστροφή στο παλαιό καθεστώς. Έστειλε επιστολή στον Πατριάρχη Ιωακείμ τον Α', το 1874, με την οποία του εξέθετε την πολύ κακή οικονομική κατάσταση της μονής Βωσάκου αλλά και της μονής Χαλέπας(όπου επιστατούσε), λόγω του Αγώνα. Πέτυχε τελικά το 1875 συνοδική απόφαση με την οποία αποδεσμεύονταν η περιουσία του Βωσάκου και της Χαλέπας από τη διαχείριση της Δημογεροντίας Ρεθύμνου, παρά του ότι μεγάλο τμήμα της είχε ήδη ενοικιαστεί.
Περισσότερα για την Πατριαρχική επιστολή στο site :
Η απόφαση προκάλεσε τη λυσσαλέα αντίδραση της Δημογεροντίας και σκάνδαλο στην Κρήτη. Υπάρχει πλήθος εγγράφων, επιστολών αλλά και η μαρτυρία του Άγγλου πολεμικού ανταποκριτή και ένθερμου φιλέλληνα Ιλαρίωνα Σκίννερ(που πολέμησε και στο πλευρό των μοναχών), για αυτή την περίοδο.
Η αντίδραση της Δημογεροντίας Ρεθύμνου στο :
Και η αντίδραση της Δημογεροντίας Ηρακλείου στο :
1871 : Συμφωνία Βωσάκου - Δημογεροντίας Ρεθύμνου
Παρατίθεται παρακάτω έγγραφο του 1871 που αφορά συμφωνία μεταξύ της Δημογεροντίας Ρεθύμνου και του Βωσάκου. Σύμφωνα με το έγγραφο αποφασίστηκε η εκμίσθωση του μεγαλύτερου μέρους της τεράστιας περιουσίας της μονής για τέσσερα χρόνια. Το έγγραφο αυτό αποτελεί ίσως το "γενέθλιο" κείμενο της κοινότητας Σισών περίπου όπως τις ξέρουμε σήμερα όσον αφορά τα μέλη της(φυσικά υπήρχαν ήδη κάτοικοι στις Σίσες, ως σταθεροί εργάτες του Βωσακικού Μετοχιού Σισών. Στα μετόχια Σίσες, Δαφνέδες και Γαράζο κατοικούσαν οι οικογένειες των εργατών του Βωσάκου .
Στους ήδη υπάρχοντες κατοίκους προστέθηκαν νέοι που μπορούσαν να ανταποκριθούν στις νέες μορφές διαχείρισης-ενοικίασης της μοναστικής περιουσίας., είχαν δηλαδή χρήματα για να ενοικιάσουν κτήματα από τα μετόχια. Πριν τον ηγούμενο Μελέτιο(1821), στα μετόχια των Σισών ήταν εργάτες απ' τους καλύτερους της περιοχής γιατί έπρεπε να παράγεται εισόδημα και να πληρώνονται οι φόροι στους Τούρκους. Είναι γνωστό ότι στην Κρήτη επιβλήθηκε επαχθέστατη φορολογία, η βαρύτερη σε ολόκληρο τον τουρκοκρατούμενο ελληνισμό, από τα πρώτα χρόνια της κατοχής. Συνήθως επιστάτες των μετοχιών ήταν μοναχοί του Βωσάκου. Συνήθως χρησιμοποιούνταν εργάτες από τα χωριά που ανήκαν τα μετόχια. Αν όμως ο προϋπολογισμός έπεφτε έξω, η μονή μετέβαλλε το καθεστώς στα μετόχια, τοποθετούσε νέο επιστάτη και έφερνε νέους εργάτες, ή απ' το ίδιο χωριό ή από κοντινό, ικανότερους και αποδοτικότερους, αφού σκοπός ήταν η αύξηση των οικονομικών εσόδων, κυρίως για την αποπληρωμή των φόρων, τη συντήρηση της μονής και την ενίσχυση του Αγώνα κατά των Τούρκων. Οι εργάτες μετακινούνταν κατά το δοκούν. Επί Μελετίου οργανώθηκαν τα μετόχια, πιο συστηματικά με ανθρώπους από τις Σίσες ή από τα γύρω χωριά, που ανήκαν στο χώρο του Βωσάκου και της Χαλέπας(μάλλον φίλα προσκείμενους στον ίδιο). Επί Μελχισεδέκ και Δημογεροντίας "χρησιμοποιήθηκαν" άνθρωποι από τα μετόχια που υπήρχαν ήδη ως εργάτες για να ενοικιαστούν τα χωράφια και αν αυτοί δεν είχαν τις προϋποθέσεις τότε ήρθαν νέοι από τα γύρω χωριά. Πολλοί όμως άρπαζαν από μόνοι τους χωράφια χωρίς καν να δίνουν ενοίκιο. Έτσι διαμορφώθηκε το "νέο" ανθρώπινο δυναμικό των Σισών από τους εργάτες της μονής Βωσάκου και από τους κατοίκους των γύρω περιοχών.
Η συμφωνία μεταξύ Βωσάκου και Δημογεροντίας Ρεθύμνης έχει ως εξής :
"Ο Ρεθύμνης επιβεβαιοί /
Συνελθόντες σήμερον, ημέραν της εβδομάδος Σάββατον εν τη Επισκοπή Ρεθύμνης οι υποφαινόμενοι προς σύσκεψιν περί της επί τετραετίαν διαχειρίσεως των κτημάτων της εν τη επαρχία Μυλοποτάμου Ιεράς Σταυροπηγιακής Μονής Βωσάκου τιμωμένης επ' ονόματι του Τιμίου Σταυρού, προς συντήρησιν των ιερών ναών και πατέρων αυτής, και προς θεραπείαν των διαφόρων αυτής υποχρεώσεων, και θεωρήσαντες ότι, ενοικιαζομένων απάντων των κτημάτων αυτής επί μίαν τετραετίαν ολόκληρον θέλουσι παραχθεί παρ' αυτών τα' ακόλουθα εισοδήματα ήτοι : Εκ της περιοχής της ειρημένης Μονής συμπεριλαμβανομένων των βοών, αιγιδοπροβάτων, μελισσών Γρ. 16.000, Εκ του εις χωρίον Σίσες Μετοχίου Γρ. 20.000, Εκ του Μετοχίου Μύλου Γρ. 8.000, Εκ του εις Χωρίον Γαράζον Μετοχίου Γρ. 30.000, Εκ του εις χωρίον Δαφνέδες Μετοχίου Γρ. 20.000, ήτοι γρόσια εννενήκοντα τέσσαρας χιλ. Γρ. 94.000 / Αποφασίζομεν ομοφώνως /
Όπως την μεν περιοχήν μετά των ζώων, των αιγιδοπροβάτων, δηλ. βοών, μελισσών κλπ, το εις χωρίον Σίσες μετόχιον και το Μετόχιον Μύλος, άπερ κατά τον ανωτέρω λογαριασμόν θέλουσιν επί μίαν τετραετίαν παράσχει εισοδήματα εκ γρ. τεσσαράκοντα τεσσάρων χιλιάδων(44.000), παραλάβωσιν από της σήμερον και καρπώνται οι εν λόγω πατέρες προς διατήρησιν εαυτών, καλλιεργούντες και προάγοντες αυτά με την υποχρέωσιν να λογίζονται εις βάρος αυτών
α) άπαντα τα της ειρημένης περιοχής και των δύο μετοχίων δαπανηθησόμενα, β) τα προς την συντήρησιν απάντων των της μονής ιερών ναών απαιτούμενα γρ. δεκατέσσαρας χιλιάδας(14.000),
γ) να περιποιώνται τους εν τη μονή προσερχομένους πτωχούς και ξένους και κατά το τέλος της τετραετίας να υποδείξωσιν άπαντα τα ζώα ήτοι αιγιδοπρόβατα, βόας, μελίσσας κλπ, άπερ παραλαμβάνουσι κατά το γεννησόμενον Κτηματολόγιον της μονής. /
Δια δε μετά την αφαίρεσιν της ποσότητος των ανωτέρω γρ. υπολειπόμενα γρ. 44.000 υπολειπόμενα γρ. πεντήκοντα χιλ. (50.000) να πληρωθώσιν ως εξής : Εις πληρωμήν χρεωλυσίου Γρ. 20.000, Εις πληρωμήν τόκων Γρ. 12.000, Εις διαφόρους επισκευάς Γρ. 20.000, Σύνολον Γρ. 52.000, Εις Σχολεία δια μεν τα της πόλεως Γρ. 4.000, Εις Σχολεία δια δε τα της επαρχίας Γρ. 8.000, Σύνολον Γρ. 24.000 /
Προσθετέα τούτης τάδε /
Α) Το ετήσιον της Μ. Εκκλησίας μένει εις βάρος της περιοχής και των μετοχίων Σίσες και Μύλους.
Β) Ο προϋπολογισμός ούτος ισχύει μέχρι της λήξεως της γενομένης τετραετούς ενοικιάσεως διατηρημένου του Κοινοβίου και
Γ) Απαράδεκτα τα γύναια εις την Μονήν κατά τον διοργανισμόν των μοναστηρίων. /
Εγένετο εν τη Επισκοπή Ρεθύμνης τη 22 Μαΐου 1871. /
Ο Πατριαρχικός Έξαρχος Αρχιμανδρίτης Γρηγόριος Φωτεινός /
Οι Δημογέροντες /
Στυλ. Ν. Δάνδολος /
Γεωρ. Δ. Μανιουδάκης /
Το Μοναστηριακόν Συμβούλιον Χ' Μελχισεδέκ επιστάτης"
[ Από το Αρχείο Δημογεροντίας Ηρακλείου α.φ. 89, α.α. 148]
η συνοδική απόφαση του 1875
Το 1875, ο Μελχισεδέκ, μη μπορώντας να ανεχθεί να διαχειρίζονται "την περιουσία του" οι εργάτες του ή ξένοι, καταφέρνει να τα πάρει πίσω με συνοδική απόφαση(τελικά βέβαια δεν θα ισχύσει η συνοδική απόφαση όπως θα δούμε παρακάτω). Σε έγγραφο της Δημογεροντίας Ηρακλείου αναφέρεται η περιουσία που διαχειρίζεται η μονή Βωσάκου το 1874 και 1875
"Κατάλογος κτημάτων τα οποία η Συνοδία της Ιεράς Μονής Βώσακος νέμεται ως περιοχήν κείμενα
Α) Εις την περιοχήν της ιδίας Μονής
Β) Εις το Μετόχιον Καλό Χωράφι
Γ) Εις το Μετόχιον Σίσες : αγροί καλλιεργήσιμοι κοιλών 260 / αγροί βοσκήσιμοι κοιλών 3005.1)2 / ελαιόδενδρα 163 / ελαιόφυτα 433 / άμπελος εργατών 80 / αμυγδαλέαι 15 / καρυαί 2 / συκέαι 10 / κυπάρισσοι 27 / κουκουναρέαι 5 / λεμονέαι 5 / νεραντζέαι 2 / κερατέαι 261 / κήπος κοιλών 7 / μορέαι 25 / απιδέαι 11 / υδρόμυλος / βόες 2 / αγελάδες 2 / μόσχοι 2 / ημίονοι 2 / όνοι 2 / πώλος 1 / ίπποι 3 / πρόβατα 80 / αίγες 150 / κυψέλαι μελισσών 300.
[ Α. Δ. Η. , α.φ. 89, α.α. 149]
το Πατριαρχικό Επιτίμιο του 1875
Όμως πολλοί είχαν ήδη ενοικιάσει κτήματα (τις πιο πολλές φορές χωρίς καν να αποδίδουν το ενοίκιο) ή είχαν "αρπάξει" μόνοι τους διάφορα κτήματα. Έτσι το 1875 το Οικουμενικό Πατριαρχείο αναγκάζεται να εκδώσει "Πατριαρχικό Επιτίμιο" εναντίον εκείνων που "διήρπαζαν" τις περιουσίες των μονών Βωσάκου και Χαλέπας. Αν και πολλές φορές ο ίδιος ο Μελχισεδέκ άφηνε να αρπάζουν διάφορα κομμάτια "δικοί του άνθωποι".
Το Επιτίμιο του 1875 : " ....Οι οσιώτατοι πατέρες των αυτόθι κειμένων ιερών ημετέρων Πατριαρχικών και Σταυροπηγιακών Μοναστηρίων Βώσακος και Χαλέπα ανήγγειλαν ημίν ότι ανευλαβείς τινές και φιλάδικοι υπεξαιρούσιν αιγοπρόβατα εκ των ποιμνίων και διάφορα γεωργικά εργαλεία, γυμνούσι μελίσσια, παραχαράττουσι τα όρια γαιών και αγρών αυτών. Και πολυειδείς άλλας ζημίας επιφέρουσιν προς βλάβην αυτών καιρίαν. Εφ' ω και εζητήσαντο το παρόν ημέτερον Εκκλησιαστικόν φρικτόν επιτίμιον κατά των ανευλαβών τούτων και προς εξάλειψιν των επιζημίων ταις ιεραίς μονές τολμημάτων. Τούτου χάριν γράφοντες ει ούτως αποφαινόμεθα συνοδικώς μετά των περί ημάς ιερωτάτων Αρχιερέων και υπερτίμων, των εν Αγίω Πνεύματι αγαπητών ημών αδελφών και συλλειτουργών, ίνα όσοι των χριστιανών ετόλμησαν , ή τολμήσωσιν τυχόν του λοιπού χείρα άρπαγα και ιερόσυλον βαλείν επί των μοναστηριακών ποιμνίων και μελισσίων και των γεωργικών εργαλείων και λοιπών πραγμάτων των ιερών μονών Βόσακος και Χαλέπα, ή τα όρια των γαιών αυτών μετακινήσας επί ιδία μεν ωφέλεια, βλάβη δε και ζημία των ιερών περί ων ο λόγος σκηνωμάτων, αυτοί δε ως φιλάδικοι, πλεονέκται και ιερόσυλοι έτι και εκ των χριστιανών οίδασι τους τολμήσαντας του λοιπού τοιαύτην αδικίαν επενεγκείν προς αυτά, και μη μαρτυρήσωσι αυτούς όπου δει δια την κατά χώρον των αλλοτρίων δικαίων αποκατάστασιν, αλλά χαριζόμενοι, ή φιλοπροσωπούντες ή άλλως πως διτιθέμενοι σιωπήσωσιν, ως επίσης και ούτοι συνευθυνόμενοι και της αληθείας και του δικαίου αντίμαχοι, ομού αφωρισμένοι υπάρχωσι παρά Θεού Κυρίου Παντοκράτορος και κατηραμένοι και ασυγχώρητοι και μετά θάνατον άλυτοι, η οργή του Θεού είη επί τας κεφαλάς αυτών και προκοπήν μήποτε ίδοιεν, έχοντες και πάντων των απ' αιώνος αγίων και των τριακοσίων δέκα και οκτώ θεοφόρων της εκκλησίας Πατέρων των εν τη Νικαία και των λοιπών πανσέπτων Οικουμενικών Συνόδων, εάν μη ποιήσωσιν ως γράφομεν.
ΑΩΟΕ (1875)
εν μηνί Ιουλίω Ινδικτιώνος Γης .
Υπογράφουν
ο Κυζίκου Νικόδημος,
ο Χαλκηδόνος Καλλίνικος,
ο Σερρών Νεόφυτος,
ο Βελεγράδων Άνθιμος,
ο Γρεββενών Κύριλλος,
ο Βυζύης Αμβρόσιος,
ο Κώου Γερμανός"
[Πατριαρχικόν Επιτίμιον.....Ν. Παπαδογιαννάκη] .
Για περισσότερες πληροφορίες στο :
Όμως η αντίδραση των Δημογεροντιών Κρήτης ήταν τόσο ισχυρή που ο Πατριάρχης αναγκάστηκε να συμφωνήσει τελικά με τις Δημογεροντίες